Architektura drewna

Drewno z epoki brązu

W Skandynawii historia budownictwa drewnianego zdaje się sięgać epoki brązu, naukowcy odkryli pozostałości konstrukcji wykonanych z drewna, datowane na około 3500 r. p.n.e. Drewno okazało się także rozwiązaniem dla mieszkańców Europy Wschodniej, także tutaj odnaleziono artefakty, wskazujące, że lokalna ludność stawiała na ten materiał. Nie powinno to zresztą dziwić, zarówno północną, jak i wschodnią część kontynentu porastały gęste lasy, a surowy klimat wymagał od mieszkańców rozwiązań budowlanych, które skutecznie ochronią ich przez chłodem.

Jakie techniki stosowano?

Mimo powszechnego stosowania brązu do wytwarzania przedmiotów codziennego użytku, biżuterii, ozdób czy broni, w budownictwie łączniki stanowiły nie gwoździe, ale kołki. Poszczególne elementy kładziono na sobie, kołki natomiast służyły do ich stabilizowania.

Polska drewniana

Jedne z najstarszych pozostałości drewnianych budowli na terenie Polski pochodzą z 738 r. p.n.e. Należą do osady obronnej w Biskupinie, związanej z łużyckim kręgiem kulturowym. Oryginalne pozostałości, które określa się znaleziskiem na miarę osad palowych z neolitu w Szwajcarii czy włoskich Pompejów, zostały zasypane ziemią oraz torfem, aby w niezmienionej formie przetrwały kolejne lata. Osadę odtworzono jednak na podstawie prowadzonych w okresie międzywojennym i po wojnie badań archeologicznych, bardzo zresztą wówczas nowoczesnych. Badacze Biskupina położyli podwaliny pod tak zwaną archeologię eksperymentalną, wykonywano na przykład zdjęcia aparatem fotograficznym, wyniesionym balonem z wodorem. Między innymi dzięki temu pierwowzorowi dzisiejszego dronu i szeroko zakrojonym badaniom, dziś wiadomo, jak wyglądał teren osady, a jej rekonstrukcję corocznie odwiedzają tysiące turystów.

Pod opieką UNESCO

Polska może poszczycić się długą tradycją, jeśli chodzi o budownictwo drewniane. Przez Śląsk, Małopolskę, ziemie świętokrzyską i Podkarpacie wiedzie Szlak Architektury Drewnianej, w skład którego wchodzą kościoły, cerkwie, dworki czy leśniczówki. Do ich budowy stosowano zazwyczaj drewno sosnowe, świerkowe lub jodłowe.

Część z tych zabytkowych budowli doczekała się najwyższego możliwego statusu poprzez wpisanie na listę światowego dziedzictwa UNESCO. W tym prestiżowym zestawieniu znalazły się kościoły południowej Małopolski (w Binarowej, Bliznem, Dębnie, Haczowie, Lipnicy Murowanej i Sękowej), drewnianej cerkwie z Karpat (w Radrużu, Chotyńcu, Smolniku, Turzańsku, Powroźniku, Owczarach, Kwiatoniu i Brunarach Wyżnych) oraz protestanckie Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy. Te ostatnie wyróżniają się konstrukcją szachulcową czy też ryglowo-słupową, a więc widoczną z zewnątrz charakterystyczną kratką wykonaną z bali.

Myśl techniczna

Szybko okazało się, że różne gatunki drewna, a także różna jego jakość, wymusza zastosowanie innych technik budowlanych. Zresztą, budowano nie tylko z drewna, ale także wszystkiego tego, co z drzew można pozyskać, a więc gałęzi, korzeni, strużyn, łyka, a nawet kory – ta ostatnia służyła jako materiał izolacyjny. W Polsce do budowy obiektów służyły poza tym glina, słoma, trzcina, wapno, kamienie, a także pochodzące z upraw rolnych sieczka, konopie i plewy. Wznoszeniu budynków służyło przede wszystkim drewno drzew iglastych, to jednak podwaliny zwykle były dębowe, podobnie jak konstrukcje ścian szkieletowych.

Owe konstrukcje różnią się zresztą między sobą, zdarzało się nawet, że w jednym budynku poszczególne ściany wykonywano innymi technikami. Tym niemniej za najstarsze stosowane do budowy drewnianych obiektów techniki uważa się sochowo-ślemieniowa, sumikowo-łątkową oraz zrębową. Później rodzima architektura poznała konstrukcje przysłupową oraz szkieletową. Co ciekawe, elementy konstrukcji drewnianych oraz metod ich wznoszenia nazywają się zupełnie inaczej w różnych regionach Polski.

W stylu zakopiańskim

Schyłek XIX wieku przyniósł wielką popularność wyjątkowego dla Polski, a w szczególności Podhala, stylu architektonicznego. Styl zakopiański, zwany też witkiewiczowskim – od nazwiska swojego twórcy i propagatora Stanisława Witkiewicza – nawiązywał do tradycyjnej góralskiej architektury, do którego autor wkomponował takie elementy secesji, jak rzeźbione motywy roślinne. Plan dwuizbowej chaty został rozbudowany w taki sposób, aby w ich miejsce stworzyć wille o znacznie wyższym standardzie. Charakterystyczne spadziste dachy pokryte gontem, podmurówki z kamienia, których różna wysokość pozwalała dopasować budynek do górskiego podłoża, ściany z płazów (drewnianych bali przeciętych na pół wzdłuż), odkryte werandy, ozdobne pazdury czy słoneczniki wokół okien i drzwi stały się wyróżnikiem Podhala, zachwycając elity XIX-wiecznej Polski.

Sam styl, choć do dziś świetnie rozpoznawalny, paradoksalnie nie przetrwał jednak długo. Do dziś zachowało się zaledwie kilka zaprojektowanych przez Witkiewicza obiektów, jak Willa Koliba, Willa Grażyna czy Willa pod Jedlami. W stylu zakopiańskim jest także budynek Muzeum Tatrzańskiego w Zakopanem.

Polska kultura drewna

Drewno na wiele stuleci stało się bazą nie tylko rodzimej architektury, ale także całej polskiej kultury. Polską wieś od średniowiecza aż po czasy II wojny światowej z powodzeniem można nazywać drewnianą – większość wytwarzanej wówczas kultury materialnej zrobiono z tego materiału. Drewno służyło jako budulec, z niego robiono również narzędzia, przedmioty domowego użytku, jak meble, misy, niecki czy tary do prania lub maglownice. Nawet dziecięce zabawki wykonane były głównie z drewna. Dzięki temu szerokiemu zastosowaniu drewna, na rodzimym gruncie wykształciły się zawody, związane z jego obróbką.